Ter herinnering aan mijn lieve vader, overleden 17 mei 2022
Hoe ga je ermee om als je al anderhalf jaar weet, dat je iemand van wie je veel houdt gaat verliezen, maar je weet niet hoe lang dit nog gaat duren? Hoeveel erger het nog gaat worden? Hoe lang kan iemand eigenlijk doodziek zijn voor zijn lijf en geest eindelijk rust zullen krijgen?
Omgaan met verlies en verdriet, die vreselijke onduidelijkheid waar je elke dag mee geconfronteerd wordt. Hoe doet je dat? Ik had werkelijk geen idee. Niemand kon mij vertellen, wanneer ik voor de allerlaatste keer afscheid zou gaan nemen van mijn lieve vader. Elke keer kon immers de laatste keer zijn. Zo zag ons leven eruit. De tijd leek stil te staan én ging ook zo razendsnel, want wat kun je met elkaar in anderhalf jaar veel meemaken.
Omgaan met verlies en verdriet: de werkelijkheidskloof
Het hele ziekteproces van mijn vader heb ik als bijzonder intens ervaren. Ik bevond mij, zoals Russ Harris dat zo treffend in zijn boek ‘De klappen van het leven’, schrijft in een grote ‘Werkelijkheidskloof’. ‘De Werkelijkheidskloof’ is het verschil tussen de werkelijkheid die je hebt en de werkelijkheid die je zo graag zou willen. Hoe groter dat verschil, hoe groter de kloof.
De werkelijkheid die ik had: een doodzieke vader, compleet gevangen in zijn eigen lijf, de niet te beschrijven onzekerheid en machteloosheid die je elke dag opnieuw weer voelt. Mijn vader was heel zijn leven kerngezond geweest, slechts een keer in zijn leven heeft hij griep gehad. Ik was toen nog een kind en zag mijn vader overdag in een badjas door het huis lopen, dat vond ik een heel gek gezicht.
En toen bijna 8 jaar geleden kwam heel sluipend, die vreselijke ziekte Parkinsonisme in zijn lijf. Gijs Jansen beschrijft het zo treffend in zijn metafoor: ‘Een gezonde geest in een haperend lijf’: Met mijn vader zelf was eigenlijk niks aan de hand, in zijn hoofd voelde hij zich nog kerngezond. Totdat hij achter de knuppels ging zitten, waarmee hij zijn lijf bestuurde. Natuurlijk wist hij precies wat hij moest doen om goed te kunnen praten of bewegen. Maar hoe hij ook aan die knuppels probeerde te trekken, zijn lijf deed gewoon niet meer wat hij wilde. Het begon met het niet meer zelf dicht krijgen van de knoopjes van zijn overhemd, het strikken van zijn veters en zo moest hij, stapje voor stapje steeds meer inleveren.
Met pijn in ons hart hebben we mijn vader via een prachtige route door zijn geliefde Nieuwe Dordtse Biesbosch naar Hospice ‘De Rozenhof’ van Stichting Het Spectrum gebracht. Hier is mijn vader door warme en betrokken professionals met veel liefde en aandacht verzorgd.
Stapje voor stapje raakte mijn vader steeds meer gevangen in zijn eigen lijf.
Alles wat je in je leven hebt opgebouwd, zul je ooit weer verliezen
Dit is een keiharde, maar wel echte realiteit: de neuroloog die zijn hoofd schudde en mijn ouders vertelde, dat er bij mijn vader geen kruid gewassen was tegen die vreselijke ziekte Parkinsonisme. Dit was de verschrikkelijke werkelijkheid die we hadden: de werkelijkheid van deze slopende, afschuwelijke ziekte en het uiteindelijke overlijden van mijn lieve vader.
En dan de werkelijkheid die ik zo graag wilde: dat was natuurlijk dat mijn vader gewoon weer beter zou worden en hij weer zou zijn wie hij vroeger was, voor die klote ziekte. Die lieve vader die altijd voor je klaar stond, waar je mee kon wandelen en fietsen door de natuur. Die vader die mij als kind zelfbedachte verhalen over de spannende avonturen van Pietje Potlood vertelde…
Hoe groter het verschil tussen deze twee werkelijkheden, hoe groter de kloof. Ik heb op talloze momenten mijn verrekijker tevoorschijn moeten halen om überhaupt de overkant van de kloof nog te kunnen zien! Nog nooit in mijn leven heb ik zo ontzettend veel tegenstrijdige gevoelens ervaren, vaak in korte tijd. Regelmatig werd ik binnen enkele minuten overspoeld door emoties van frustratie, onzekerheid, boosheid, machteloosheid, verdriet en intens geluk. Omgaan met verlies en verdriet is keihard werken en kost bakken met energie.
Omgaan met verlies en verdriet: met Stichting Ambulance Wens herinneringen maken
De dag dat we met Stichting Ambulance Wens een afscheidsrit hebben gemaakt langs alle belangrijke plekken uit het leven van mijn vader, was de meest intense dag uit mijn leven. Van minuut tot minuut ervaar je, dat je hele belangrijke herinneringen aan het maken bent. Je zit er middenin én je kijkt er met een afstandje naar. Prachtig en zo waardevol dat dit door deze mooie stichting voor mijn vader en ons mogelijk gemaakt werd gemaakt.
Ik zie mezelf nog staan naast mijn vader liggend op een brancard voor het huis, waar we zoveel jaar met elkaar hebben gewoond. Ik vroeg me op dat moment af, wat er in zijn hoofd moest omgaan. En toen ik me probeerde voor te stellen hoe dit voor hem zou moeten zijn, merkte ik dat de tranen over mijn gezicht liepen. Zo waardevol en bijzonder om dit nog met elkaar mee te kunnen maken en mijn vader dit alles nog heeft mogen zien én daarnaast zo ontzettend hard, vreselijk oneerlijk en zo verdrietig dat dit de allerlaatste keer zal zijn.
We rijden verder door Dordrecht, de stad waar mijn vader zo’n grote liefde voor had, langs de bijzondere plekken waar hij zo graag kwam en nooit meer terug zal komen. Het beeld dat mijn vader daar in die ambulance ligt, met zijn vermoeide ogen voor de allerlaatste keer gericht op de zijn geliefde stad, staat voor altijd op mijn netvlies gebrand.
Omgaan met verlies en verdriet: Het leven mág krom en oneerlijk zijn!
Ik heb enorm geworsteld met de vraag, waarom mijn lieve vader zo vreselijk lang moest lijden, met een hele, hele lange ‘ij’. Een moment staat nog op mijn netvlies gebrand: Het was een warme dag en ik trof mijn vader in zijn magere lijf met zijn witte hemd aan in dat grote bed. Het leek wel alsof hij onder het puin van een aardbeving was gehaald, net gewassen was en hij het maar ternauwernood had overleefd. Ik kon het niet meer aanzien en kon niet meer stoppen met huilen. De volgende ochtend toen ik bij hem kwam, zag hij er ineens weer veel beter uit en vroeg hij aan mij: “Hoe is het nu met jou?” Hij vertelde me dat hij zo dankbaar was dat zijn familie zoveel voor hem deed en het zo moeilijk vond, dat hij niks terug kon doen. Dat kwam binnen en ik realiseerde me hoe ontzettend machteloos hij zich moet hebben gevoeld.
Talloze keren heb ik mezelf de vraag gesteld, waarom mijn vader in zo’n enorm lange wachtrij voor de hemel moest staan en daarna voelde ik me doodschuldig, want ik wilde helemaal niet dat mijn vader doodging. Nachten heb ik wakker gelegen op zoek naar het antwoord op deze vraag. Het antwoord dat ik tot op de dag van vandaag niet heb gevonden en waarschijnlijk nooit zal vinden. Net zoals zoveel dingen die je als mens in je leven kunt tegenkomen, wanneer het leven je een harde klap geeft. Dingen die zo ontzettend krom en oneerlijk zijn en waar je geen enkele controle op hebt.
Wat mij enorm geholpen heeft, is mezelf die twee vragen te stellen, die ik als ACT therapeut vaak stel aan mijn cliënten die ook zo worstelen met de moeilijke dingen van het leven: “Mag je het niet weten?”
“Kun je accepteren, dat je dit gewoon niet kúnt accepteren?”
Door mezelf toe te staan, dat ik het moeilijk en oneerlijk mág vinden en me machteloos, boos en verdrietig mág voelen om mijn vader zo te zien lijden en ik dit helemaal niet hóef te accepteren, kwam er paradoxaal genoeg juist ruimte voor acceptatie. Zo kon ik de worsteling met al deze lastige gedachten en gevoelens meer los laten en de ruimte die dit mij gaf, kon ik vervolgens besteden aan een van mijn grote waarden: verbinding maken met de mensen die belangrijk voor mij zijn. Aan het doorbrengen van tijd, kostbare tijd met mijn vader.
Burgemeester Wouter Kolff – Bgm. Dordrecht heeft mijn vader op zijn 75ste verjaardag verrast met een bezoek in de Hospice. Ik zal de lach op zijn gezicht nooit vergeten, wat heeft hij daarvan genoten en wat was hij trots!
Omgaan met verlies en verdriet: een jaar later…
Vandaag is het precies een jaar geleden dat mijn vader is overleden. Ik ben dankbaar als ik terugblik op de mooie herinneringen, die ik met mijn vader heb gehad en ik mis hem nog elke dag.
Rouw zit ‘m vooral in die kleine dagelijkse dingen
Die lege stoel aan tafel, geen lootje meer voor Sinterklaas met zijn naam erop. Dat nieuwe boek over Dordrecht dat je in de boekhandel ziet, oppakt en vervolgens weer teruglegt als je je beseft dat hij dit nooit meer zal kunnen lezen….
Verlies en verdriet overleven
Onlangs ben ik met twee cliënten naar een indrukwekkende lezing geweest van rouwexpert Manu Keirse Hij sprak niet over rouwverwerking, maar verlies overleven. Hij legde uit dat je afval kunt verwerken, maar verdriet verwerk je niet. Keirse vergeleek verdriet met een schaduw, het gaat met je mee door je leven en je kunt het nooit achterlaten. Soms voel je het meer en soms voel je het minder, maar op bepaalde kruispunten in je leven kan dat verdriet ook nog heel veel jaren later dus zeker nog naar boven komen. Verdriet overleven is zeker in de eerste jaren is heel hard werken, daarom spreekt hij van rouwarbeid.
Rouwen is geen afscheid nemen, maar anders leren vasthouden
Dankbaar ben ik dat ik mijn vader 46 jaar in mijn leven mocht hebben. Tijdens zijn ziekte heb ik heel sterk ervaren, dat je in je pijn en verdriet je waarden vindt en in je waarden vind je je pijn en verdriet. Het zijn twee kanten van dezelfde munt! In een waardevol leven kunnen én mogen gevoelens van verdriet naast de fijne gevoelens bestaan.